Doel
Het kadaster had twee doelen. In de eerste plaats moest het ervoor zorgen dat er problemen werden opgelost. Mensen konden bijvoorbeeld niet meer liegen over hun stuk grond. Dat deden ze wel eens om ervoor te zorgen dat ze minder belasting hoefden te betalen. De regering wilde niet afhankelijk zijn van wat de mensen vertelden. Ze wilden zelf een heel precies overzicht hebben van het land. Door middel van het kadaster dus!
Meten met een koperen ketting
In de 17e eeuw hadden ze ook al eens geprobeerd een kadaster in te voeren. Dat was toen mislukt. Daarom besloot de Pruisische koning Friedrich Wilhelm I (1713-1740) een nieuw kadastersysteem te starten voor het hertogdom Kleef. In het hele gebied moesten de kadasterkaarten op dezelfde manier gemaakt worden. Het ging om bijna 200.000 hectare, dat is 2000 km2!
Dat betekende in die tijd natuurlijk een enorme bult werk! De lengten en breedten van de stukken grond werden opgemeten met een speciale koperen ketting. Uiteindelijk zijn er vijf ingenieurs wel vier jaar bezig geweest met het maken van de in totaal iets meer dan duizend kaarten.
Cartografen
Zulke kaartmakers noem je cartografen. Voor het maken van de kaarten waren twee soorten cartografen aan het werk. De makers met een militaire achtergrond tekenden plattegronden van de woningen. De tekenaars die niet bij het leger hadden gezeten, tekenden de huizen in vogelvluchtperspectief. Dan zie je ze schuin van boven.
De kaarten voor het Liemerse gedeelte werden waarschijnlijk in 1733-1735 gemaakt door de Ingenieur-kapitein J. Guionneau. Hij hoorde bij het ‘Corps des Ingénieurs’, een speciale eenheid van het leger van Frederik Willem I van Pruisen. In 1733 bracht hij Oud-Zevenaar in kaart, in 1734 het Ambt Liemers en in 1735 het gebied Wehl.
Kaarten en registers
Het Ambt Liemers was zo’n beetje het gebied van de huidige gemeenten Zevenaar en Duiven. Om het hele Ambt Liemers in kaart te brengen, waren 49 kadasterkaarten nodig. Deze kaarten hadden afmetingen van ongeveer 100 bij 70 centimeter en waren zelfs in kleur.
Voor de heerlijkheid Wehl waren zestien kaarten nodig. Bij de kaarten hoorde ook een register met een lijst van alle kaarten van het betreffende gebied en aanvullende informatie. We vinden daarin de namen van iedere eigenaar van de verschillende stukken land (percelen). Ook staat er informatie over hun bezittingen zoals boerderijen, kleinere stukken grond, wegen of heidegebied.
Een schat aan informatie
Het kadaster van Kleef is een grote bron van kennis. Met informatie over het landschap, dorpen, landbouwgronden, wegen en eigendommen in de eerste helft van de 18e eeuw. Ook geeft het waardevolle inzichten in plaatsnamen en stamboomonderzoek.
Een leuk weetje is dat de universiteit van Bonn in 1988 een onderzoek heeft gedaan. Daaruit bleek dat de oude kaarten bijna niet verschillen van nieuwe kaarten. En dat terwijl het ruim 250 jaar geleden is dat de opmetingen werden gedaan!
Deze pagina is een bewerkte versie van een eerdere publicatie. Bewerking: VAtotZ & Kunstwerk! Liemers Museum.
Literatuur
A.W.A. Bruins, Het Kleefs Kadaster, 1731-1738. Een hoogtepunt van de vroege achttiende eeuwse landmeetkunde. Zevenaar, 2001.
Kurt Kettner, Der Versuch einer Katasterreform in Cleve unter Friedrich Wilhelm I. Bonn, 1929. Voor speciaal wat betreft Zevenaar zie blz. 86 en 88.
