Het Pannerdens Kanaal

De rivier wordt ondieper

De rivieren Rijn en Waal splitsen zich bij Pannerden. Vroeger lag die splitsing veel verder naar het oosten, richting Duitsland. Vanaf daar kronkelde de Neder-Rijn naar Arnhem. Door al die natuurlijke kronkels werd de rivier steeds ondieper. Toen de mensen kribben (stenen dammen) aanlegden in de rivier, werd het nog erger.

Aan het eind van de 17^e eeuw liep nog maar één tiende van het Rijnwater in de Neder-Rijn. De rest stroomde de Waal in. Daardoor konden schepen steeds minder goed varen op de Neder-Rijn. En dat was nog maar het halve probleem.

Prins Maurits gebruikte de rivieren om het land te verdedigen. Op de splitsing van de rivieren lag fort Schenkenschans. Het fort werd de belangrijkste vesting. Vanaf daar liep er een lijn van verdedigingswerken langs de Neder-Rijn en de IJssel. Maar toen het water daalde, werd die verdedigingslijn zwakker. In 1672 viel Lodewijk de Veertiende Nederland aan. Hij kon simpelweg met zijn leger door de Neder-Rijn waden. Ons land was bijna verloren!

Een oplossing

Toen de Fransen waren vertrokken, kwam er een discussie: wat moest er gebeuren? De Nederlandse vestingbouwer Menno van Coehoorn had een voorstel. Hij vond dat er vanaf Pannerden een kanaal moest worden gegraven. Dat kanaal moest breed en diep genoeg zijn om vijanden op afstand te houden. Het duurde nog ruim dertig jaar, maar toen kwam dat kanaal er. In 1707 werd het Pannerdens Kanaal gegraven. Het kanaal had dus een militaire functie, maar het was ook diep genoeg voor scheepvaart.

De ene ramp na de andere

Dat leek een mooie oplossing, maar het was een ramp voor de Liemers en de Betuwe. Er kwam nu ineens een grote hoeveelheid water op de dijken af. Die waren dat al eeuwenlang niet gewend. De dijken waren niet sterk genoeg voor al dat water. Daardoor braken veel dijken door en waren er overstromingen.

Veel mensen kregen enorme waterschade. In 1743 gingen bij een doorbraak 23 paarden en 115 runderen dood. De weiden en akkers stonden in de zomer vol met water en er kwamen veel ratten op af. Dat zorgde voor veel schade bij de veeteelt. Verder naar het oosten ging de Rijn ineens sterk kronkelen. Daardoor moesten ze het dorp Herwen zelfs verplaatsen.

De koning van Pruisen is het zat

Er werden noodmaatregelen getroffen, maar die hielpen niet genoeg. Er moest meer gebeuren. Maar in Nederland konden de verschillende partijen het niet met elkaar eens worden. In de Liemers deed Pruisen (Duitsland) ook nog mee aan het overleg, omdat een deel van de Liemers bij Pruisen hoorde. De ene ramp volgde op de andere. Het dieptepunt was de dijkdoorbraak bij Huissen in december 1769. Een groot gebied liep onder water. Nu was koning Frederik de Grote van Pruisen het zat! Hij zei dat hij de dijk bij Huissen niet meer dicht zou laten maken vóórdat de Nederlanders het eens werden. Ze moesten akkoord gaan met de plannen voor de rivieren. Dat gebeurde ook. Met dank aan de koning van Pruisen werd in 1771 het waterverdrag getekend.

Een van de maatregelen uit het verdrag is de aanleg van het Bijlands Kanaal ten zuiden van Herwen. . Daardoor werd een kronkel van de Rijn afgesneden. Zo ontstond een eilandje tussen de oude en de nieuwe stroom, de Bijlandse Waard. Het is tegenwoordig een populair watersportgebied. Ben jij wel eens wezen zwemmen of varen bij de Bijland?

Het Gelders Eiland

Door de aanleg van het Pannerdens Kanaal werd een stuk land afgesneden van de Betuwe. Tussen de oude Neder-Rijn en het Pannerdens Kanaal ontstond het Gelders Eiland. Dat bleef eerst nog een eeuw bij de Betuwe horen. In 1818 werd het gebied opnieuw ingedeeld. Vanaf toen hoorden Pannerden, Herwen en Aerdt bij het gebied Zevenaar. En dus ook bij de Liemers.

Deze pagina is een bewerkte versie van een eerdere publicatie. Bewerking: VAtotZ & Kunstwerk! Liemers Museum.

Literatuur

G.P. van de Ven, Aan de wieg van Rijkswaterstaat wordingsgeschiedenis van het Pannerdens Kanaal. Zutphen, 1976.
Gerard van de Ven, Verdeel en beheers! – 300 jaar Pannerdens Kanaal. Diemen, 2007.