Wat er precies gebeurd is bij het verdronken dorp Leuffen* is een heel apart verhaal. Het verdrinken van Leuffen heeft te maken met allerlei dijkdoorbraken. De oude dijk bij Leuffen werd al vanaf de 12e eeuw na Christus aangelegd. Als de dijk niet hoog genoeg bleek, werd deze weer opgehoogd. Dat is heel vaak gebeurd. Maar soms brak de dijk toch door. Dan werd de dijk weer verlegd en kreeg de rivier meer ruimte. Daarom is de dijk daar ook zo kronkelig geworden en is het verdronken dorp Leuffen nu niet meer te zien in het landschap.
De dijk van Loo naar Groessen ligt nu heel anders dan vroeger. Dat heeft te maken met het doorbreken van de dijken. Nu is natuurlijk de vraag: hoe komt het dat die dijken doorbreken? De dijk bij Leuffen is meerdere keren doorgebroken. Dat geldt ook voor de dijk bij de Breuly en het Looveld bij Loo. Maar bij een heel stuk van de dijk van Groessen richting Oud-Zevenaar, de Ooijsedijk, zijn juist geen dijkdoorbraken voorgekomen. Waarom op sommige plaatsen de dijk wél doorbrak en op andere niet, dat heeft te maken met de ondergrond.
Hoe ontstaan dijkdoorbraken?
Een dijk kan op twee manieren doorbreken. Soms is een dijk niet hoog genoeg. Het water komt er overheen en schuurt dan een geul uit in de kruin van de dijk. Er ontstaat een gat en de dijk breekt. Maar soms komt het water helemaal niet over de dijk heen. De dijk raakt dan helemaal doorweekt met water. Het wordt een soort pudding waardoor de dijk kan dan gaan schuiven. Maar het kan ook gebeuren dat de dijk blijft liggen en juist de grond onder de dijk wegspoelt omdat het water er doorheen sijpelt.
Aan de zuidkant van Groessen (bij de Aa) stroomde meer dan duizend jaar geleden een lus van de Rijn. De ondergrond daar is allemaal zand. In tegenstelling tot klei, spoelt dat heel makkelijk weg. Als er een hoogteverschil ontstaat in het water aan weerskanten van de dijk, stroomt het water door het zand. De dijk kan dan wegzakken. Daarom waren er juist bij Leuffen zoveel dijkdoorbraken, vanwege die oude lus van de Rijn. Bij het Looveld in Loo heeft ook zo’n lus van de Rijn gelegen.
Hoe oud is de dijk?
In 2007 hebben we een merkwaardige opgraving gedaan bij Groessen: namelijk staand op ladders tot 6 meter boven de grond! Hoe kan dat nou? Wij hebben een dijk opgegraven! Het is een kans die zich niet vaak voordoet: dat je een doorsnede kunt maken van een dijk om te kijken wat erin zit. Je ziet dat die dijk uit verschillende lagen bestaat. In het middelste gedeelte zit het oudste dijkje. Op de kruin zaten aardewerkscherven uit de 11e en 12e eeuw. Daaraan konden we zien dat het dijkje in de 12e eeuw is gemaakt. In de eeuwen daarna zijn er lagen bovenop gedaan om de dijk op te hogen.
De mensen toen wisten al: als de dijk aan de overkant van de rivier wordt verhoogd en wij doen dat niet, loopt het water bij ons als eerste over! Er was dus continu een wedstrijd tussen de bewoners aan de ene en de andere kant. Pas tegenwoordig zijn de dijken zo hoog dat het water er bijna nooit meer overheen komt. Lees hier meer over het leven in Leuffen.
Hoe verdronk Leuffen?
Rondom de resten van het verdronken dorp Leuffen liggen verschillende waaien die zijn ontstaan door dijkdoorbraken. De Jezuïetenwaai is de grootste en de diepte. Deze is ontstaan na de dijkdoorbraak van 1799. Alle grond uit de Jezuïetenwaai (die is ongeveer 20 meter diep) is over de landerijen daarachter uitgespoeld. Moet je voorstellen! Je woont in een boerderij met een stoepje. En na de dijkdoorbraak van 1799 moet je een meter graven om je stoepje terug te vinden. Wat een enorme impact dat had! Lees hier meer over het leven in Leuffen.
Na de doorbraak moest er een nieuwe dijk komen. Die werd achterlangs de Jezuïetenwaai gelegd. Het grootste gedeelte van het dorp kwam toen buiten de dijk te liggen. De resten van het dorp liggen nog steeds onder dat weiland buiten de dijk. Ze zeggen wel eens dat het dorp is verzwolgen of weggespoeld door de rivier. Dat is niet het geval. Na de ramp stonden de huizen flink in het water. Die hebben ze voor een groot deel afgebroken. Alles wat ze nog konden gebruiken - stenen, kozijnen - sleepten ze weg. Dat gebruikten ze om nieuwe huizen te bouwen binnen de dijk. Zo is het dorp in feite niet verdronken, maar gewoon prijsgegeven. Ze hebben het verlaten.
*De term dorp is eigenlijk niet goed. Leuffen was een buurtschap. Een dorp heeft altijd een kerk. Groessen en Duiven zijn bijvoorbeeld dorpen. Maar Ooij is een buurtschap. Net zoals Leuffen dat was. Nu verwijzen we voor het gemak naar Leuffen als het verdronken dorp.
Inhoud: archeoloog Jan Verhagen
Tekstredactie: Lian van der Zon
Lees meer over hoe het verdronken dorp Leuffen wordt verbeeld in een kunstwerk.
