De overgang naar Nederland

Terug onder Pruisisch gezag

In november 1813 rukten Pruisische en Russische troepen het oosten van Gelderland binnen en werd de provincie bevrijd van de Franse overheersing. Op 6 december 1813 legden de burgemeesters in het inmiddels bevrijde gebied de eed van trouw af op Willem I. Hij was in Amsterdam enkele dagen eerder als soeverein vorst gehuldigd. Nog geen twee weken later werden Zevenaar, Duiven en Huissen opnieuw ingelijfd door Pruisen. Midden januari ondergingen Lobith en Wehl datzelfde lot. Er volgden nog twee en een half jaar Pruisisch bestuur. De Pruisen voerden een plicht tot landsverdediging in, de Landsturm. Alle mannen uit het Kanton Zevenaar tussen 19 en 60 jaar traden op 24 mei 1814 aan in Ooy bij Duiven. Zij legden de eed af in handen van de Fürst von Salm Salm, commandant van de Kreis Rees. Daarna joeg een stevige regenbui de dappere mannen snel uiteen.

Het Wener Congres

In het najaar van 1814 begon in Wenen overleg over de nieuwe indeling van Europa. Hier bracht de Nederlandse afvaardiging de wens op tafel om de oude Kleefse enclaves te verkrijgen. Dat leverde succes op. Op 31 mei 1815 tekenden de Pruisen een overeenkomst, waarbij ze de Liemers, Huissen en Wehl aan Nederland beloofden. Pruisische ambtenaren hielden de eigenlijke overdracht nog een jaar tegen. Pas op 25 mei 1816 kwamen de Gelderse gouverneur J.C.E. van Lynden en zijn Kleefse collega F.A. von Erdmannsdorff in Zevenaar bij elkaar en werd er in een simpele akte afgesproken het gebied nu echt over te dragen.

1 juni 1816: feest in Zevenaar

Nadat op 25 mei 1816 was besloten dat de overdracht van de grotere enclaves op 1 juni zou plaatsvinden, was er weinig tijd meer voor het organiseren van feestelijkheden. De festiviteiten vonden plaats in de Liemers. Op zaterdag 1 juni 1816 reed de gouverneur van Gelderland, baron J.C.E. van Lynden, in zijn koets richting Duiven. Aan de grens met Westervoort wachtte de burgemeester van Duiven, J.W. Koch, hem om 10.00 uur op. Een escorte van de Duivense Landstorm begeleidde de heren naar Zevenaar. Daar wachtten de burgemeesters van Zevenaar, Huissen en Wehl aan de Bleksche Poort. Gastheer in Zevenaar was de rijke Carel Herman van Nispen. Hij ontving het gezelschap op zijn huis Hoek, want de openbare gebouwen in Zevenaar waren er slecht aan toe. De voorlezing van de proclamatie vond plaats op de Markt in Zevenaar. Namens koning Willem I nam Van Lynden officieel de enclaves in bezit. Na een receptie voor de ambtenaren in De Doelen, het woonhuis van burgemeester G.F.L. Bötticher, werd bij Van Nispen gedineerd. Van een volksfeest was geen sprake!

Het Traktaat van Kleef

De echte afbakening van de Nederlands-Pruisische grens werd in de jaren 1816-1818 geregeld door een speciale commissie. Hierover werd in Kleef op 7 oktober 1816 een verdrag gesloten. Nederland wilde graag dat alle waterstaatkundige werken op zijn grondgebied kwamen te liggen. Daarvoor moest nogal wat Pruisisch gebied worden overgedragen. In ruil daarvoor stonden de Nederlanders Schenkenschans en een stuk grond ten zuiden van ’s-Heerenberg (“De Vier Hezen”) af.

1 maart 1817

Op 1 maart 1817 werden Lobith, Spijk, de Bylandse Waard, de Kyfwaard en ’s-Gravenwaard Nederlands. Het feestje in Lobith was nog kleiner dan dat in Zevenaar. In een lange proclamatie nam Baron van Lynden het nieuwe gebied in ontvangst. Daarbij nam hij afscheid van de naar Pruisen overgaande mensen, “Aan de Ingezetenen der gecedeerde Districten, een gelukkig leven onder het oppergebied van hunnen nieuwen Souverein toewenschende…”.

Literatuur

E.J.Th.A.M.A. Smit, De oude Kleefse enklaves en hun overgang naar Gelderland, 1795-1817. Diss. Nijmegen, 1975.
Emile Smit, De eigen weg van Wehl naar Nederland. In: Heerlijk Ni-js, nr. 60 (juni 2016), pag. 4-11.
Emile Smit, De grenswijzigingen van 1816-1817 en hun gevolgen voor ’s-Heerenberg. In: Old Ni-js, nr. 94 (juli 2016), pag. 22-25.