Indonesiër of Nederlander
Tot 1945 was Indonesië, onder de naam Nederlands-Indië, een kolonie van Nederland. Na de Tweede Wereldoorlog verklaarde Indonesië zich op 17 augustus 1945 onafhankelijk. Nederland probeerde het koloniale gezag te herstellen, wat leidde tot een onafhankelijkheidsoorlog. Pas in 1949 erkende Nederland de onafhankelijke Republiek Indonesië.
De mensen in Indonesië hadden dus de Nederlandse nationaliteit. Wie na de onafhankelijkheidsverklaring in Indonesië wilde blijven, moest Indonesiër worden. Dit zei de Indonesische leider Soekarno. Veel mensen kozen er voor om naar Nederland te komen. Ze begonnen hun reis op grote oceaanboten, zoals de Johan van Oldebarneveldt, De Willem Ruys en de Zuiderkruis.
Moeilijke start
Veel mensen die naar Nederland kwamen, hadden maar weinig bezittingen. De Nederlandse overheid gaf ze tijdelijk onderdak. Vaak kwamen ze eerst in een pension te wonen, soms met meerdere gezinnen op één kamer. Het was een moeilijke tijd, maar het contact tussen de families bleef belangrijk.
Later kregen ze nieuwbouwhuizen toegewezen, ook in de Liemers. Veel families bleven vaak in de buurt van elkaar wonen. De afspraak was dat ze wel alles terug moesten betalen. Tijdens de tijd in de pensions stonden de werkende mensen hun hele salaris af, maar na een tijdje hoefden ze dat niet meer te doen.
Er wordt wel gezegd dat de Indo-Europeanen afhankelijk waren van hulp van de overheid. Maar andersom werd soms ook geprofiteerd door maatschappelijk werkers. Bijvoorbeeld door winkeliers tegen betaling nieuwe klanten te beloven. Zo zei een bakker in Duiven tegen een vrouw: "Ik ben uw bakker, ik heb een rijksdaalder betaald aan een meneer voor uw klandizie."
Een nieuw thuis in de Liemers
Veel van de nieuwe bewoners kwamen uiteindelijk in de Liemers wonen. Ze vonden werk in de fabrieken of gingen groenten verbouwen of kippen houden. Ze probeerden een beetje van hun oude leven in Indonesië in Nederland te behouden.
Het weer en het eten in Nederland waren voor de Indo-Europeanen een grote aanpassing. Ze konden niet makkelijk de ingrediënten vinden die ze gewend waren uit Indonesië. Vaak werden die ingrediënten bezorgd door een winkel met een belletje, de ‘warung keliling’. Zelfs kleine dingen zoals knoflook of kroepoek waren in die tijd bijzonder waardevol. De Indo-Europeanen maakten er een grap van: “Wat eet jij hier in Holland?” Het antwoord was vaak: “Brood met boterham.”
Liemers dialect
De Liemerse mensen dachten op hun beurt dat de Indo-Europeanen in Indonesië in hutjes woonden en dat ze niet konden lezen en schrijven. Daarom waren ze verbaasd toen ze zagen dat de kinderen van de Indo-Europeanen dat wel konden.
Veel mensen in de Liemers spraken dialect. De kinderen van de Indo-Europeanen leerden dit snel: “Vat waor he’j den toet met greszoad gekoch?” (dialect voor: “Pa, waar heb je die zak met graszaad gekocht?”). Dit was vaak moeilijk te begrijpen voor de ouders. Zij vertelden hun kinderen dat ze goed en netjes Nederlands moesten spreken. Zo konden ze zich beter aanpassen aan hun nieuwe leven in Nederland.
Familiebanden en Indonesische lekkernijen
Familiebanden zijn heel belangrijk voor Indo-Europeanen. Ze houden van regelmatige bezoeken, feesten en ‘kumpulans’ (bijeenkomsten). Voor grote evenementen, zoals de beroemde ‘pasar malams’, moesten ze vaak naar plaatsen buiten de Liemers gaan. In 2024 was er voor het eerst een bijeenkomst in de Werenfriedkerk in Westervoort. Veel Indo-Europeanen kwamen naar de kerk om elkaar te ontmoeten en te genieten van muziek en lekkernijen. In Zevenaar was er ooit een winkel, Senang Beli, waar je Indische producten kon kopen. Tegenwoordig kunnen Liemerse bewoners naar afhaalrestaurants zoals Murah en Ini Dia in Duiven voor de authentieke smaken uit Indonesië.
