De Romeinen in de Liemers
Al voor de Romeinse tijd was er bewoning in de Liemers, maar de komst van de Romeinen zorgde voor verandering. Vanaf de Vroeg-Romeinse tijd (12 v.Chr. – 70 n.Chr.) was een deel van de Liemers (ten zuiden van de Oude Rijn) onderdeel van het Romeinse Rijk, met het Romeinse fort Carvium. De rest van de Liemers maakte deel uit van het vrije Germanië. In de Vroeg-Romeinse tijd werden geen nieuwe nederzettingen gesticht, maar bewoning uit de voorafgaande periode, de Late-IJzertijd, werd voortgezet, zowel binnen als buiten het Rijk. In de Midden- en Laat-Romeinse tijd (respectievelijk 70 – 270 n.Chr. en 270 – 450 n.Chr.) ontstonden nieuwe bewoonde plaatsen. Dat blijkt uit zowel nederzettingen als grafvelden.
Nederzettingen
Rondom Pannerden kennen we drie nederzettingen. Zij waren de enige in de Liemers die binnen de Romeinse Rijksgrenzen lagen. Waarschijnlijk gaat het om landelijke nederzettingen. Binnen het vrije Germanië waren er drie bijzondere nederzettingen die afwijken van de andere. Dat zijn de nederzettingen in Didam-Kollenburg, Wehl-hessenveld en in Zeddam. Daarnaast kende de Liemers een aantal kleinere nederzettingen uit de Romeinse tijd. Zo waren in Didam nog twee nederzettingen gelegen, lagen er in Duiven zes nederzettingen, en ook Angerlo, Groessen en Zevenaar kenden bewoning. In Ulft, Gendringen en Netterden zijn eveneens aanwijzingen gevonden voor bewoning in de Romeinse tijd.
Didam-Kollenburg
Op de nederzetting in Didam-Kollenburg vond vanaf de Midden-Romeinse tijd bewoning plaats. Dat de bewoners van deze nederzetting contacten onderhielden met mensen binnen en buiten het Romeinse Rijk, blijkt uit de herkomst van het vondstmateriaal. Dakpannen zijn vermoedelijk in Berg en Dal gemaakt, het terra sigillata komt uit Duitsland, ander aardewerk is waarschijnlijk in Germaans gebied vervaardigd en het glas komt waarschijnlijk uit het Duitse Rijnland en in mindere mate uit het Belgische of Noord-Franse Maasgebied. Op de Romeinse nederzetting in Didam-Kollenburg zijn goud en brons bewerkt. Ook zijn er munten geslagen. Dit laatste blijkt uit de vondst van tien imitatie-Romeinse munten en een muntstempel.
Wehl-Hessenveld
Tijdens opgravingen in Wehl-Hessenveld zijn plattegronden van huizen, hutkommen, bijgebouwen, waterputten en afvalkuilen opgegraven. Romeins importmateriaal, waaronder glazen bekers en Romeinse munten, maakte deel uit van de materiele cultuur van de bewoners. Vondsten van een ijzeroventje en een houtskoolmeiler geven aan dat er sprake was van ijzerproductie. De nederzetting werd bewoond in de Midden- en Laat-Romeinse tijd.
Zeddam
In Zeddam waren twee nederzettingen gelegen, waarvan één tot in de Vroeg-Romeinse tijd bewoond werd. De andere nederzetting werd ook bewoond in de Vroeg-Romeinse tijd. Meerdere waterputten dateren uit deze periode. Daarnaast zijn fragmenten Keltisch en Romeins glas gevonden. De bewoners van deze nederzetting lijken in de IJzertijd contacten gehad te hebben met noordelijke streken, terwijl het inheems-Romeinse aardewerk vooral overeenkomsten heeft met een aardewerktype dat in Duitsland vervaardigd werd. De bewoningsdichtheid was tijdens de Midden-Romeinse tijd op zijn grootst, maar in de Laat-Romeinse tijd hield de bewoning definitief op.
Begravingen
Waar mensen leven, overlijden mensen. Van een aantal plaatsen in de Liemers kan met zekerheid gezegd worden dat hier grafvelden lagen in de Romeinse tijd. Dat zijn Herwen, Didam-Kollenburg, Wehl-Hessenveld en Lengel. Naast deze duidelijke grafvelden is er een aantal graven bekend die mogelijk dateert uit de Romeinse tijd. Deze graven lagen in Kilder en nabij Babberich, maar door het ontbreken van goed dateerbaar vondstmateriaal zijn deze respectievelijk gedateerd in de IJzertijd/Romeinse tijd en Romeinse tijd/Vroege-Middeleeuwen.
Herwen en Didam-Kollenburg
Er is een bijzondere grafsteen bekend uit Herwen. Dankzij de inscriptie op de steen kennen we vandaag de dag de naam van het Romeinse Herwen, namelijk Carvium. Van dezelfde vindplaats is nog een grafsteen bekend, en omdat grafstenen in landelijke context erg zeldzaam zijn, kan er vanuit worden gegaan dat hier een militair grafveld gelegen heeft. In Didam-Kollenburg lag in de Midden-Romeinse tijd een grafveld met crematiegraven. Hier zijn grafgiften gevonden; onder andere brons, zilver, gesmolten glas en terra sigillata. Eén crematie was in een bronzen kistje geplaatst; een weinig voorkomend grafgebruik op inheems-Romeinse grafvelden. De aanwezigheid van glas in alle graven duidt er waarschijnlijk op dat het grafveld behoorde tot een nederzetting waar de bevolking een hoge levensstandaard had.
Wehl-Hessenveld en Lengel
Ook Wehl-Hessenveld kende een grafveld, daterend uit het eind van de 2e eeuw. In het opgegraven deel zijn vijftien crematiegraven ontdekt. Enkele crematies zijn bijgezet in urnen, anderen zijn in textiel bijgezet en in de overige gevallen zijn de crematieresten met resten van de brandstapel begraven. Ook zijn er resten van twee brandstapels gevonden. De grafgiften bestonden onder andere uit glazen kralen, aardewerk en mantelspelden (fibulae).
Het vooralsnog laatste grafveld uit de Romeinse tijd dat in de Liemers bekend is, lag in Lengel. Op dit grafveld zijn crematieresten, handgevormd aardewerk en een Romeinse pot gevonden. De graven dateren in de Midden-Romeinse tijd.
Literatuur
Archis.cultureelerfgoed.nl, bestanden verkregen op 08-01-2016.
Beek, R. van, 2009: Reliëf in ruimte en tijd. Interdisciplinair onderzoek naar bewoning en landschap van Oost-Nederland tussen vroege Prehistorie en Middeleeuwen, Wageningen.
Koster, A. (red.), 1997: Kruukskes met as, Zutphen.
Koster, A./H. Tomas/W.J.H. Verwers, 2001: Venster op het verleden; Didam-Kollenburg in de laat-Romeinse tijd, Lichtenvoorde.
Velde, H.M. van der (red.), 2007: Germanen, Franken en Saksen in Salland. Archeologisch en landschappelijk onderzoek naar de geschiedenis van het landschap en nederzettingsresten uit de Romeinse tijd en Vroege-Middeleeuwen in centraal Salland, Amersfoort (ADC monografie 1).
Willems, W.J.H., 1981: Romans and Batavians, a regional study in the Dutch east river area, part I, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 31, Amersfoort, 7-217.
Willems, W.J.H., 1984: Romans and Batavians, a regional study in the Dutch east river area, part II, BROB 34, Amersfoort, 39-331.
http://www.liemersverleden.nl/archeologie/didam/romeinsetijd/kollenburg/index.html
http://www.liemersverleden.nl/archeologie/wehl/index.html
http://www.collectiegelderland.nl/organisaties/liemersmuseum/voorwerp-HAS-1000