De taal van de Liemers

Handig: dialect over de grens

Het is interessant dat dialect geen landsgrenzen kent zoals een landstaal. Wanneer je de grens overgaat, spreken ze in het land waar je komt meestal een andere taal. In Nederland Nederlands en in Duitsland Duits. Maar honderden jaren lang was het niet echt hoorbaar als je vanuit de Liemers naar Duitsland ging. Het Kleverlandse dialect dat in de Liemers werd gesproken stopte niet bij de grens. Je kon zonder al te veel problemen gewoon met elkaar blijven praten. Dit zie je ook in Limburg. Het Limburgse dialect lijkt op het dialect van de buren aan de andere kant van de grens. De grenzen van de landen zijn in 1816/1817 getrokken. Ze liepen vaak dwars door een gebied waarin mensen hetzelfde dialect spraken.

Dialect en gewoon Nederlands

Heel lang spraken mensen in de Liemers dagelijks in hun dialect. Maar vanaf de jaren 1960 werd de standaardtaal, het gewone Nederlands, steeds belangrijker. Toch hoor je nog steeds stukjes dialect. Op het platteland spreken mensen vaak nog dialect, omdat het hen verbindt. Je hoort erbij als je het spreekt. In het oostelijke deel van de Liemers, zoals 's-Heerenberg, hoor je het dialect vaker dan in het westelijke deel, zoals Duiven en Zevenaar. Dit komt waarschijnlijk doordat er in het westen van de Liemers grotere steden zoals Arnhem in de buurt zijn. Er komen dan meer mensen vanuit de stad in de dorpen wonen en zij spreken het dialect van het dorp niet.

Dialecten kregen het zwaar

In Nederland zijn steeds meer mensen in steden gaan wonen, waar steeds minder dialect werd gesproken. Sommige mensen vinden ook dat je met een bepaalde opleiding of baan niet in het dialect of met een accent zou moeten praten.
Op een gegeven moment leerde iedereen op school het gewone Nederlands spreken. Ook in de kerk werd ABN gesproken. Hierdoor werden dialecten uit de dorpen minder vaak gebruikt. Steeds minder mensen kunnen echt goed ‘plat proaten’.

Soorten dialecten

Dialecten worden ingedeeld op basis van verschillen die je hoort in uitspraak. De Achterhoek hoort bijvoorbeeld bij het Nedersaksisch taalgebied. Daar zeggen ze ‘wi maakt’ en ‘ie bunt’. Bij ons in de Liemers en net over de grens in Duitsland (Niederrhein) spreken ze Kleverlands en zeggen ze ‘wi’j make’ en ‘gi’j bunt/zunt’.

Kenmerken van de Liemerse dialecten

In de volgende tabel zie je een aantal kenmerken van de Liemerse dialecten. Werkwoorden worden anders gebruikt, maar ook het meervoud van sommige zelfstandige naamwoorden zijn in het ‘plat’ anders dan in het ABN. Ook worden klinkers vaak langer uitgesproken, net als in het Duits.
Waar je een dubbele punt middenin een woord ziet, moet je de klank ervoor oprekken. Huu:s spreek je dus uit als huuuus.

Op deze pagina kun je twee audiofragmenten in het Kleverlandse dialect beluisteren, dat in de Liemers en over de grens in Niederrhein werd gesproken. Kun je er iets van volgen?

Niet helemaal verdwenen

Dialecten verdwijnen meestal niet helemaal. Vaak blijven er toch nog kenmerken van die oude dialecten bestaan. Dat noemen we een 'regiolect' of ‘regionale omgangstaal’. Een belangrijk onderdeel hiervan is het accent. Aan iemands accent kun je vaak horen waar die persoon vandaan komt.

Zo hoor je in de Achterhoek  vaak  de -n aan het eind van een woord, soms behoorlijk nadrukkelijk. Kijken wordt bijvoorbeel kiek’n. Maar in de Liemers laten we de -n op het eind vaak weg. Bij ons wordt dat kie:ke.

Wist je dat er ook een boekje van Nijntje in het Liemerse dialect is? Het heet ‘Opa en Oma Pluus’. In ’t Liemers.

Deze pagina is een bewerkte versie van een eerdere publicatie. Bewerking: VAtotZ & Kunstwerk! Liemers Museum.

Literatuur

Berns, Jan: Zuid/Gelderse dialecten. (= Taal in land en streek, nr. 13) Den Haag 2002
Bruijel, Martinus: Het dialect van Elten/Bergh. Utrecht 1901
Cornelissen, Georg: Das Niederländische im preußischen Gelderland und seine Ablösung durch das Deutsche. Untersuchungen zur niederrheinischen Sprachgeschichte der Jahre 1770 bis 1870. Bonn 1986
....
Bekijk hier de complete literatuurlijst