Een van de oudste oorspronkelijk protestantse kerken in Nederland

In het Kleefse gebied, waartoe het ambt Lymers behoorde, heerste vrijheid van godsdienst. In dit gebied woonden meerdere adellijke families. Vaak bekleedden die bestuurlijke functies. Aan het eind van de zestiende eeuw sloten veel van deze families zich aan bij de beweging van de reformatie. Met steun van deze families werd in Zevenaar de 'Evangelisch Reformirte Gemeijnde' opgericht.

Slecht onderkomen

De evangelischen (gereformeerden) te Zevenaar kwamen vanaf 1611 bijeen in een donker, klein bouwhuis van de nu verdwenen burcht van Zevenaar, waar de Ambtman van de Liemers zetelde. Erg solide was het grotendeels verwoeste onderkomen niet. Ook werd het al gauw te klein. Daarom ondernamen de evangelischen in 1619 met goedvinden van de Synode te Kleef pogingen om tot de stichting van een eigen kerkgebouw te komen. Door geldgebrek duurde het nog vier decennia voor het gebouw er kwam.

Plannen voor bouw van een kerk

In 1656 werd Johannes Petri predikant in Zevenaar. Petri voegde ‘à (van) Sinderen’ aan zijn naam toe, omdat hij afkomstig was uit de Achterhoekse buurtschap Sinderen. Petri zette zich in voor de bouw van een eigen onderkomen van de gemeente. In 1657 kregen de plannen hiervoor een meer definitief karakter. Op 29 mei van dat jaar kreeg de gemeente toestemming van de Provinciale Kleefse Synode en de Classis Kleef om met de bouw te beginnen. Op 22 april 1658 werd ten huize van Nycholaes Heynen besloten de bouw te gunnen aan Bastiaan Verhoeven. De kerkenraad wees collectanten aan om op pad te gaan om geld voor de bouw bijeen te brengen. In de geloofsbrief van 17 juni van dat jaar, die hij hen meegaf, schreef hij dat het ‘Godt de Heere beliefft heefft voor de tijt van eenige Jahren in de Stadt Zevenaer (die in ‘t affgodische Pausdom bijna waer versoopen) een sichtbare Gemeente te planten’ Reeds eerder had de kerkenraad gezegd dat hij hoopte dat er veel milde gevers zouden zijn en dat God ‘sulcks hier tijtlick en hiernamaels eewig uit genaden will belohnen en vergelden.’

Bijeenbrengen van geld

Ook dominee Petri reisde het land door om geld bijeen te sprokkelen. Dit leidde een keer tot een vervelend incident. Een Amsterdams koopman schreef een brief aan de classis Kleef waarin hij Petri beschuldigde van valsheid in geschrifte. Hij zou namelijk op de lijst van giften voor een gift van arme mensen een of meer cijfers geplaatst hebben om beter gesitueerden te bewegen zich daarbij aan te passen. Dominee Petri kon de classis een brief tonen waarin de koopman schreef, dat het nooit zijn bedoeling was geweest hem te beschadigen. Gemeenteleden brachten zoveel mogelijk geld bijeen. Ook bekende personen - zoals Frederik Willem I (1620-1688), keurvorst van Brandenburg en Johan Maurits van Nassau (1604-1679), van 1606 tot 1652 graaf en daarna tot 1679 vorst van Nassau-Siegen en gouverneur-generaal van Nederlands-Brazilië - deden een flinke duit in het zakje. Vaak schreven ze eigenhandig in een boekje hoeveel ze de collectanten meegaven.

Bouw en inwijding

Nadat een tweetal oude huizen aan de Markt was aangekocht en vervolgens afgebroken, werd op die plaats het kerkgebouw opgetrokken naar bestektekeningen van Verhoeven. In de voorgevel vinden we nog de muurankers met dat jaartal. Op één van de trekbalken stond: ‘Hendrik Kuijs Anno 1658 heeft dese kerk getimmert’. De kerk werd op 1 mei 1660 plechtig ingewijd door dominee Johannes Petrus van Sinderen met de woorden uit 1 Petrus 2:5 ‘Laat u ook zelf als levende stenen gebruiken voor de bouw van een geestelijke tempel’. De burgerlijke gemeente betaalde de muzikanten die de inwijding opluisterden.

Gelijkenis met de kerk van Lobith

Van het kerkgebouw uit 1660 is het muurwerk (met uitzondering van enkele herstellingen) nog geheel bewaard gebleven, alsook nagenoeg de complete eikenhouten kapconstructie en een behoorlijk deel van de eiken houtconstructie van de dakruiter. Wat betreft het bouwtype (zaalkerk met houten daktoren), de plattegrond (éénbeukige ruimte met driezijdige sluiting), materiaalgebruik (baksteen met spaarzaam gebruik van natuursteen, houten kap met leibedekking) en afmetingen vertoont de kerk veel overeenkomst met de protestantse kerk te Lobith uit 1661. De kerk staat met haar koor gericht naar het noorden met een as-afwijking in oostelijke richting. In de oorspronkelijk als voorgevel functionerende zuidgevel bevindt zich nog een door een rondboog afgesloten doorgang met uitspringende zandstenen geboortestenen en een zandstenen sluitsteen.

Literatuur

Leen den Besten, Steen voor steen. De bouw van een protestantse kerk te Zevenaar. Aanbevelingsbrieven voor het houden van een collecte voor de bouw, bestek en andere documenten, Zevenaar: Melior Producties, 2010.
Leen den Besten, Kerk aan de Markt. Ontmoetingskerk te Zevenaar, Zevenaar: CVZ, 2011.
http://pkn.kerkenzevenaar.nl/component/weblinks/category/46-geschiedenis-kerkgebouw?Itemid=119