Verandering in het geloof
In de zestiende eeuw wilden sommige mensen niet langer vastzitten aan het katholieke geloof met de regels, angsten en bijgeloof die daarbij hoorden. Ze verlangden naar een nieuw begin. Ze wilden terug naar hoe het geloof ooit was begonnen volgens de Bijbel. Hoe ging dat hier in de Liemers?
Oude ideeën en gewoonten
De rooms-katholieke kerk kende veel oude tradities en gewoonten. De priesters bepaalden hoe de kerk eruitzag en wat er gebeurde tijdens kerkdiensten, plechtige gebeurtenissen en processies. Mensen keken vaak alleen maar toe. De priesters vertelden mensen steeds hoe belangrijk het was om je aan het geloof te wijden, om heiligen te vereren en bedevaarten te maken. De kerk leek een bedrijf waar je kon betalen om in de hemel te komen.
Protesten
In 1517 begon er in Duitsland een protestbeweging tegen de kerk en de macht van de kerk over mensen en regeringen. De kerk strafte de mensen die protesteerden. Maar het effect was juist dat de protestbeweging steeds meer steun kreeg in Duitsland, maar ook in Zwitserland, Frankrijk en Nederland. In Nederland werd Johannes Calvijn populair. Zijn volgelingen werden calvinisten, protestanten of gereformeerden genoemd.
Reformatie
De volgelingen vonden allemaal dat oude gewoonten, plechtigheden, processies, begrafenisrituelen en andere tradities van de rooms-katholieke kerk niet goed waren. Ze wilden af van de paus, bisschoppen, priesters, monniken en nonnen. Ook wilden ze niets meer te maken hebben met mooie en dure spullen en beelden in kerken, kruisen en kapelletjes langs wegen, en beeldjes bij mensen thuis. Ze vonden dat je het geloof moest uitvoeren door te luisteren naar verhalen uit de Bijbel. En de mensen moesten leven zoals de Bijbel vertelde dat het hoorde. Deze veranderingen in het geloof noemen we de Reformatie.
Trouw aan de kerk
Tot ongeveer 1570 had de Reformatie weinig invloed op de Liemers. In het Kleefse deel van de Liemers bleven de meeste mensen juist trouw aan de kerk en haar gewoonten. Er waren maar weinig mensen die de ideeën van de Reformatie steunden. Ook toen in 1582 het bestuur van de Republiek der Verenigde Nederlanden aangaf, dat het calvinisme de enige juiste manier van geloven was, veranderde er in de Liemers niet veel.
Kerken naar gereformeerden
In Liemerse dorpen die bij het hertogdom Gelre hoorden, zoals Herwen en Aerdt, had de Reformatie wel effect. Gelre had zich aangesloten bij de beslissing van de Republiek. Er kwamen wetten die de rooms-katholieke kerkdienst verboden. In het Gelderse deel van de Liemers gingen steeds meer kerken over naar de gereformeerden.
De overdracht van kerken verliep niet overal vlekkeloos. In Zeddam bijvoorbeeld werd de kerk eerst stiekem leeggehaald door de rooms-katholieken. Een kostbaar beeldhouwwerk werd verborgen in een boerderij in Stokkum. In Westervoort vernielden de protestanten na de overdracht van de Werenfriedkerk alle altaren, beelden en schilderingen.
Merendeel blijft rooms-katholiek
De heren van Bergh, die de baas waren in Montferland, waren niet zo streng wat godsdienst betreft. Pannerden viel ook onder hun gebied en mocht rooms-katholiek blijven. In andere dorpen van hun gebied mochten de pastoors die er al waren tot hun dood in dienst blijven. Daarna kwam er pas een protestantse predikant. In de meeste Liemerse dorpen bleef ongeveer driekwart van de bevolking trouw aan de rooms-katholieke kerk.
Deze pagina is een bewerkte versie van een eerdere publicatie. Bewerking: VAtotZ & Kunstwerk! Liemers Museum.
Literatuur
Besten, Leen den, Sprekende minderheid. Vier eeuwen protestantse geloofsgemeenschap te Zevenaar, Zevenaar: Cultuurhistori-sche Vereniging Zevenaar, 2013.
Dalen, A.G. van, De protestantisering en recatholisering tussen Rijn en Oude IJssel, Archief voor de geschiedenis van het Aartsbis-dom Utrecht. Bijdragen verzameld en uitgegeven op last en onder toezicht van Z.Em. de kardinaal en de aartsbisschop van Utrecht, deel 73, aflevering 1, Utrecht: Wed. J.R. van Rossum 1955.