De Kleefse enclaves in 1805 Carte von Westfalen van Von Lecoq Weinigen zullen in de Liemers bij de berichten over de Franse Revolutie in 1789 hebben vermoed, dat hiermee een proces op gang zou komen, dat ook deze streek voorgoed zou veranderen. Toch zou de negentiende eeuw er heel anders uit gaan zien dan de achttiende. De kiem werd gelegd in de overgangstijd 1795-1813.
Een eeuw lang Pruisisch
Op 18 januari 1701 werd in Koningsbergen keurvorst Frederik III van Brandenburg tot koning in Pruisen gekroond. Het Hertogdom Kleef behoorde tot zijn gebied en zo ging het Kleefse deel van de Liemers deel uitmaken van het nieuwe Koninkrijk Pruisen. Dat betekende, dat het deel werd van een groot koninkrijk, dat zich uitstrekte tot in het tegenwoordige Litouwen. Pruisen was een land, waar alles zorgvuldig geregeld werd, met name de belastingen en het leger. In twee grote oorlogen bouwde koning Frederik II de Grote in de jaren 1740-1763 zijn land uit tot een gerespecteerde grote mogendheid. Voor de Liemers betekende dat vooral een periode van Franse bezetting in de jaren 1757-1758 en een enorme schuldenlast die tot ver in de negentiende eeuw op het gebied zou drukken.
In Franse handen
Vanaf 1792 waren Pruisen en de Republiek der Verenigde Nederlanden betrokken in een felle oorlog tegen het revolutionaire Frankrijk. Tot ieders verbazing bleek het zo goed georganiseerde Pruisische leger niet opgewassen tegen het elan van de Franse vrijheidsstrijders. Het Franse leger rukte op en bezette in het najaar van 1794 de linker Rijnoever. In januari 1795 bezette het heel Nederland en daarbij kwamen ook de Pruisische enclaves in de Liemers in Franse handen. Pruisen sloot echter op 5 april 1795 een wapenstilstand en de Fransen ontruimden de rechter Rijnoever weer.
De Bataafse Republiek
Na de Franse bezetting van Nederland kwam de macht in handen van de met Frankrijk verbonden Patriotten. Zij vestigden de Bataafse Republiek. Daar hoorden ook de Nederlandse plaatsen in de Liemers bij. De Bataafse Republiek sloot op 5 mei 1795 vrede met Frankrijk en verloor daarbij haar gebied in het huidige Limburg en Zeeuws Vlaanderen. Frankrijk beloofde compensatie en vanuit Gelderland kwam het idee om daarvoor de Kleefse enclaves te vragen. Zeven jaar vond er – ver weg en buiten het zicht van de bevolking – diplomatiek overleg plaats tussen Frankrijk, Pruisen en de Bataafse Republiek. Tenslotte beloofden de Pruisen in het Traktaat van Berlijn op 14 november 1802 het gebied aan Nederland te zullen overdragen. Dat deden ze in de praktijk echter niet.
1806
Belangrijk werd het jaar 1806. Pruisen gaf toen eindelijk zijn neutraliteit op. Eerst verbond het zich met Napoleon en ruilde de rechter Rijnoever voor het Koninkrijk Hannover. Op de rechter Rijnoever vormde Napoleon een heel nieuw staatje, het Groothertogdom Berg met Düsseldorf als hoofdstad. Zijn zwager Joachim Murat werd er staatshoofd. In zijn naam namen Franse militairen op 25 maart 1806 ook in Zevenaar de macht over. Ook voor het Nederlandse deel van de Liemers veranderde er iets. De Bataafse Republiek was naar het idee van Napoleon niet gehoorzaam genoeg aan de Franse wensen. Daarom maakte hij er een koninkrijk van met zijn broer Louis als koning. In juni 1806 hield deze als Lodewijk Napoleon, Koning van Holland, zijn intocht in Den Haag.
Het Koninkrijk Holland en de inlijving bij Frankrijk
Vanaf december 1806 deed koning Lodewijk Napoleon zijn best om de Kleefse enclaves te krijgen voor zijn land. Het kostte moeite, maar met steun van Napoleon kreeg hij zijn zin. In het Groothertogdom Berg voelde men niet veel voor de overgang naar Nederland. Zo was er een flinke Nederlandse troepenmacht aanwezig, toen op 21 april 1808 de landdrost van Gelderland, De Vos van Steenwijk, in Zevenaar de enclaves (behalve Wehl) in bezit nam. Koning Lodewijk Napoleon kwam er op 26 en 27 juli 1808 persoonlijk op bezoek. Hij overnachtte die nacht ook in Zevenaar. Naar de zin van Napoleon was zijn broer echter te vriendelijk voor de Nederlanders. Na de nodige bedreigingen moest Lodewijk Napoleon het veld ruimen. Op 9 juli 1810 werd zijn koninkrijk door Frankrijk ingelijfd. Zo werden de Kleefse enclaves Frans gebied. Ook Wehl werd in januari 1811 een Frans dorp. Alle Franse vernieuwingen werden nu ingevoerd: er kwamen gemeenten, burgerlijke stand en dienstplicht.
Emile Smit
Literatuur
D.P.M. Graswinckel, De rechterlijke archieven der voormalige Kleefsche enclaves in Gelderland. ’s-Gravenhage, 1927.
Ch. Schmidt, Das Großherzogtum Berg 1806-1813. Neustadt/Aisch, 1999.
E.J.Th.A.M.A. Smit, De oude Kleefse enklaves en hun overgang naar Gelderland – 1795-1813. Diss. Nijmegen, 1975.
Geef een reactie